Wat is de toeslagenaffaire?
De toeslagenaffaire, ook wel toeslagenschandaal, is een Nederlandse politieke affaire als gevolg van onterechte verdenkingen van fraude met toeslagen en een streng terugvorderingsbeleid van de Rijksoverheid. De zaak haalde de pers met kinderopvangtoeslagen, maar later bleek dat er soortgelijke problematiek speelde bij de huurtoeslag, de zorgtoeslag, het kindgebonden budget en de inkomstenbelasting. Hoewel de problematiek al speelde vanaf 2004, kreeg deze pas vanaf 2017 aandacht en werd het een affaire. Volgens onderzoeken was er in sommige gevallen sprake van institutioneel racisme, institutionele vooringenomenheid en schending van de grondbeginselen van de rechtsstaat.
In de periode van 2004 tot 2019 ging het bij de kinderopvangtoeslag naar schatting om 26.000 ouders met 70.000 kinderen. Zij hadden – vaak kleine – fouten gemaakt of waren verkeerd voorgelicht door gastouderbureaus of kinderopvangcentra en moesten daarom de volledige toeslag terugbetalen. Veel gedupeerde ouders raakten hierdoor in de schulden, die in sommige gevallen opliepen tot tienduizenden of zelfs honderdduizenden euro's. Sommige van de gedupeerden kregen hierdoor te maken met grootschalige ontwrichting van hun leven door onder meer verlies van baan of huis, uithuisplaatsing van kinderen, en/of psychische problemen.
Wie zijn erbij betrokken?
De toeslagenaffaire heeft verschillende betrokkenen op verschillende niveaus. Hieronder volgt een overzicht:
- De Belastingdienst: deze overheidsinstantie is verantwoordelijk voor het uitkeren en terugvorderen van toeslagen. Binnen de Belastingdienst was er een speciaal team, het Combiteam Aanpak Facilitators (CAF), dat zich bezighield met het opsporen en bestrijden van fraude met toeslagen.
- De Rijksoverheid: deze bestaat uit verschillende ministeries die verantwoordelijk zijn voor het beleid en de wetgeving rondom toeslagen. De belangrijkste ministeries zijn Financiën (waar de Belastingdienst onder valt) en Sociale Zaken en Werkgelegenheid (waar de kinderopvangtoeslag onder valt).
- De Tweede Kamer: dit is het parlement waarin volksvertegenwoordigers zitten die namens politieke partijen wetten maken en controleren of de Rijksoverheid goed werkt.
- De rechterlijke macht: dit zijn onafhankelijke rechters die beslissen over geschillen tussen burgers en de overheid, zoals over de terugvordering van toeslagen.
- De gedupeerde ouders: dit zijn de burgers die onterecht als fraudeurs zijn behandeld en hun toeslagen moesten terugbetalen, met alle gevolgen van dien.
- De media: dit zijn de journalisten die verslag doen van de toeslagenaffaire en de misstanden aan het licht brengen.
- De maatschappelijke organisaties: dit zijn de instanties die hulp bieden aan de gedupeerde ouders, zoals schuldhulpverlening, juridisch advies, psychosociale ondersteuning, etc.
Wat is de actuele stand van zaken?
De toeslagenaffaire is nog steeds niet opgelost. Er zijn verschillende ontwikkelingen gaande:
- De afhandeling van de schadevergoedingen voor de gedupeerde ouders verloopt traag en moeizaam. De overheid heeft beloofd om alle getroffen gezinnen 30.000 euro te betalen, maar tot nu toe hebben slechts 13.000 gezinnen dat bedrag ontvangen. Er zijn nog zo'n 13.000 gezinnen die wachten op een besluit. Daarnaast hebben veel ouders recht op een hogere vergoeding, maar daarvoor moeten ze een complexe procedure doorlopen.
- De kosten van de toeslagenaffaire lopen op tot 5 miljard euro. Dat is het bedrag dat het kabinet heeft gereserveerd voor de komende jaren om de schadevergoedingen, de hersteloperatie en de hervorming van het toeslagenstelsel te betalen.
- De politieke gevolgen van de toeslagenaffaire zijn groot. In december 2019 trad staatssecretaris van Financiën Menno Snel af, die verantwoordelijk was voor de Belastingdienst. In januari 2021 trok voormalig minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Lodewijk Asscher zich terug als PvdA-lijsttrekker, omdat hij medeverantwoordelijk was voor de wetgeving van de kinderopvangtoeslag. Enkele dagen later diende het voltallige kabinet-Rutte III zijn ontslag in en stapte voormalig staatssecretaris van Financiën Eric Wiebes per direct op als minister.
- De rechterlijke uitspraken over de toeslagenaffaire zijn wisselend. In sommige gevallen hebben gedupeerde ouders gelijk gekregen van de rechter en hoeven ze hun toeslagen niet terug te betalen of krijgen ze een hogere vergoeding. In andere gevallen heeft de rechter geoordeeld dat de Belastingdienst wel rechtmatig heeft gehandeld of dat de termijn om bezwaar te maken is verstreken.
Conclusie
De toeslagenaffaire is een ernstige schending van de rechtsstaat en heeft duizenden gezinnen in grote problemen gebracht. De overheid heeft erkend dat ze fouten heeft gemaakt en probeert deze te herstellen, maar dat gaat niet snel en soepel genoeg. De toeslagenaffaire heeft ook politieke consequenties gehad, zoals het aftreden van bewindspersonen en het kabinet. De rechterlijke macht speelt een belangrijke rol in het beoordelen van individuele zaken en het beschermen van de rechten van burgers. De toeslagenaffaire is nog lang niet voorbij en vraagt om een grondige hervorming van het toeslagenstelsel en het vertrouwen in de overheid.